Tháp Bà Pô Nagar - Di tích Quốc gia đặc biệt tại Khánh Hòa, vừa tổ chức thành công lễ hội truyền thống tưởng nhớ công đức Thiên Y A Na Thánh Mẫu - biểu tượng tâm linh của người Việt gắn với câu thành ngữ “Tháng Tám giỗ Cha, tháng Ba giỗ Mẹ”. Lễ hội Tháp Bà Pô Nagar Nha Trang năm 2025 diễn ra từ ngày 16/4/2025 đến ngày 22/4/2025 (tức từ ngày 19 đến ngày 25 tháng 3 Âm lịch năm Ất Tỵ) với các nghi thức truyền thống như Lễ rước nước, Lễ Thay y Mẫu, Lễ thả Hoa đăng, Lễ cầu Quốc thái dân an, Lễ cúng thí thực, Lễ Cầu an của đồng bào Chăm,... Các hoạt động múa dâng Mẫu, hát chầu văn được tổ chức trang trọng, tạo nên không gian lễ hội đặc sắc, góp phần lưu giữ nét đẹp truyền thống.
Tuy nhiên, một số cá nhân cực đoan đã đưa ra thông tin sai lệch, xuyên tạc tính chính đáng của lễ hội. Trong bối cảnh đó, cần nhìn nhận rõ lễ hội Tháp Bà Pô Nagar dưới góc độ pháp lý, lịch sử và văn hóa để bảo vệ bản sắc dân tộc.
1. Lễ hội Tháp Bà Pô Nagar - Hoạt động hợp pháp, giàu giá trị văn hóa
1.1. Cơ sở pháp lý rõ ràng
Năm 2012, lễ hội Tháp Bà Pô Nagar được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Lễ hội được tổ chức theo đúng quy định của Luật Di sản Văn hóa (2001), Nghị định 98/2010/NĐ-CP về bảo tồn di sản phi vật thể và các văn bản hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Các nghi lễ hát chầu văn, múa bóng đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2016). Việc thực hành tín ngưỡng này hoàn toàn tuân thủ pháp luật, không vi phạm các quy định về an ninh trật tự hay thuần phong mỹ tục.
Đặc biệt, nghi thức múa nhập vai cọp - biểu tượng gắn liền với câu tục ngữ “Cọp Khánh Hòa, ma Bình Thuận” nhằm phản ánh tín ngưỡng dân gian về sức mạnh thiên nhiên. Hình tượng “cọp” trong múa lân, hội hè không phải là sự sùng bái mê tín, mà là nghệ thuật diễn xướng dân gian kế thừa từ thế kỷ XIX. Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hữu Thông, múa cọp là hình thức diễn xướng dân gian nhằm cầu an, xua đuổi tà khí, thể hiện ước vọng chế ngự thiên nhiên của cư dân ven biển. Nghi thức này đã được phục dựng nguyên bản dựa trên tư liệu lịch sử từ triều Nguyễn, không mang tính mê tín như một số thông tin xuyên tạc.
1.2. Giá trị lịch sử và tâm linh
Tháp Bà Pô Nagar không chỉ là một di tích kiến trúc cổ, mà còn là chứng nhân lịch sử sống động cho quá trình hình thành, phát triển và giao thoa văn hóa của dân tộc Việt Nam qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước.
Về mặt lịch sử, Tháp Bà Pô Nagar được xây dựng từ thế kỷ VIII - XIII, gắn liền với vương quốc Chăm Pa cổ. Đây là trung tâm tôn giáo lớn nhất của người Chăm ở miền Trung, nơi thờ nữ thần Po Inư Nagar - Mẹ xứ sở, bảo hộ mùa màng, che chở cộng đồng. Khi người Việt mở rộng về phương Nam trong quá trình lịch sử, tín ngưỡng này không bị xóa bỏ mà được chuyển hóa và tiếp biến thành tín ngưỡng thờ Thiên Y A Na Thánh Mẫu, một cách tự nhiên, khoan hòa. Sự tiếp biến ấy phản ánh rõ nét chính sách đại đoàn kết dân tộc từ thời xa xưa và tư tưởng “hòa nhập mà không hòa tan” trong truyền thống văn hóa Việt Nam. Giáo sư Trần Quốc Vượng nhận định: “Tháp Bà là minh chứng sinh động cho quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa không ngừng của dân tộc Việt Nam, trong đó sự dung hợp giữa tín ngưỡng Chăm và tín ngưỡng Việt thể hiện một cách hài hòa, sáng tạo, không đối đầu mà cùng phát triển.”
Tháp Bà Pô Nagar vì vậy mang giá trị lịch sử to lớn, khẳng định một chân lý: dân tộc Việt Nam luôn biết trân trọng di sản văn hóa các cộng đồng anh em, luôn lấy đoàn kết làm sức mạnh để mở mang bờ cõi và xây dựng nền văn hiến trường tồn.
Về mặt tâm linh, Tháp Bà không chỉ là nơi thờ cúng, mà còn là điểm tựa tinh thần thiêng liêng của nhiều thế hệ cư dân miền Trung và cả nước. Tín ngưỡng thờ Thiên Y A Na Thánh Mẫu thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với Mẹ thiên nhiên, đối với người mở đất, lập làng, một dạng biểu hiện đặc sắc của đạo lý "uống nước nhớ nguồn", "ăn quả nhớ kẻ trồng cây" vốn ăn sâu trong tâm thức dân tộc Việt. Các nghi lễ hát chầu văn, múa bóng tổ chức tại đây không chỉ để tôn vinh Thánh Mẫu, mà còn là phương thức để các thế hệ tái khẳng định bản sắc dân tộc, giáo dục lòng yêu nước, biết ơn tổ tiên. Nghệ nhân dân gian Nguyễn Thị Hoa chia sẻ: “Mỗi điệu múa bóng, mỗi lời hát chầu đều gói ghém một câu chuyện lịch sử, một bài học đạo lý, dạy chúng ta sống có thủy có chung, biết gìn giữ những giá trị cha ông để lại.”
Dưới góc nhìn tư tưởng Hồ Chí Minh, di sản văn hóa dân tộc là “tài sản vô giá”, là “cái gốc để phát triển đất nước”. Người căn dặn: "Muốn cứu nước và xây dựng Tổ quốc phải bắt đầu từ việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc."
Chính từ nền tảng tư tưởng ấy, Đảng ta luôn nhấn mạnh rằng bảo tồn giá trị lịch sử và tâm linh như tại di tích Tháp Bà Pô Nagar không chỉ là hoạt động văn hóa, mà còn là nhiệm vụ chính trị quan trọng nhằm bồi đắp bản lĩnh, nhân cách con người Việt Nam mới - yêu nước, nhân ái, đoàn kết, nghĩa tình, biết tôn trọng lịch sử, tổ tiên.
Tóm lại, di tích Tháp Bà Pô Nagar là nơi lưu giữ cả hai dòng mạch: mạch lịch sử của quá trình dựng nước và giao thoa văn hóa; mạch tâm linh nuôi dưỡng đạo lý và bản sắc Việt Nam. Bảo vệ, phát huy giá trị của Tháp Bà hôm nay chính là bảo vệ cội nguồn sức mạnh dân tộc, là góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân trong thời đại mới, đúng như lời Bác Hồ từng dạy:"Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết – Thành công, thành công, đại thành công."
1.3. Tác động kinh tế - xã hội tích cực từ lễ hội Tháp Bà Pô Nagar
Bên cạnh giá trị lịch sử, tâm linh, lễ hội Tháp Bà Pô Nagar còn tạo ra những tác động tích cực đối với đời sống kinh tế - xã hội địa phương. Mỗi mùa lễ hội, hàng trăm nghìn lượt du khách thập phương về Nha Trang, góp phần thúc đẩy ngành dịch vụ lưu trú, ẩm thực, vận tải và các ngành nghề truyền thống như làm lễ phục, sản xuất đồ lưu niệm, biểu diễn nghệ thuật dân gian. Các nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian có thêm cơ hội thể hiện tài năng, duy trì và truyền dạy những giá trị văn hóa cho thế hệ trẻ.
Theo thống kê của Trung tâm Bảo tồn Di tích tỉnh Khánh Hòa, năm 2025 có gần 200 đoàn thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu với khoảng 6.000 người trong tỉnh và các tỉnh khác từ Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Phú Yên, Ninh Thuận, Bình Thuận, các tỉnh Tây Nguyên, TP Hồ Chí Minh…về dự lễ hội. Du khách và khách hành hương trong dịp lễ hội năm nay ước hơn 100.000 lượt người, đóng góp tích cực vào ngân sách địa phương thông qua các dịch vụ du lịch và hoạt động văn hóa. Bên cạnh đó, lễ hội còn góp phần gắn kết cộng đồng, nâng cao nhận thức của người dân về giá trị di sản, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, từ đó củng cố nền tảng xã hội đoàn kết, vững mạnh.
Có thể khẳng định rằng: lễ hội Tháp Bà Pô Nagar không chỉ bảo tồn ký ức văn hóa dân tộc mà còn góp phần thiết thực vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong thời kỳ hội nhập.
2. Phản bác thông tin xuyên tạc - Bảo vệ sự thật khách quan
2.1. Không có chuyện “xâm phạm văn hóa Chăm”
Thời gian qua, trên mạng xã hội và các báo điện tử xuất hiện nhiều thông tin sai sự thật, xuyên tạc về lễ hội Tháp Bà Pô Nagar. Cụ thể có bài viết cho rằng Ban quản lý di tích cấm không cho người dân đến cúng bái sau lễ hội; tổ chức hầu đồng múa bóng không phù hợp với khu di tích,... gây hoang mang dư luận. Thực tế hoàn toàn ngược lại, Trung tâm Bảo tồn Di tích tỉnh Khánh Hòa đã nhiều lần chính thức bác bỏ các thông tin xuyên tạc, khẳng định tính chính đáng của lễ hội. Các hình ảnh được lan truyền về múa hát hoặc rào chắn tại lễ hội thực chất là một phần nghi lễ và sân khấu hóa diễn ra trong thời gian lễ hội, gọi là múa dâng Mẫu hay múa bóng, vốn diễn ra nhiều năm qua. Những tiết mục này chỉ xuất hiện trong phạm vi thời gian lễ hội diễn ra, hoàn toàn không phải “hoạt động hầu đồng” như tin đồn. Bên cạnh đó, việc tạm dừng mở cửa một vài phút sau cùng cũng chỉ nhằm mục đích tổ chức nghi lễ cúng tạ, chứ không hề ngăn cấm người dân hành lễ.
Luận điệu xuyên tạc rằng lễ hội Tháp Bà Pô Nagar “xâm phạm văn hóa Chăm” hay “chia rẽ dân tộc” là hoàn toàn vô căn cứ và đi ngược tinh thần lịch sử, nhằm kích động mâu thuẫn. Thực tế, lễ hội được tổ chức với sự tham gia và giám sát của cộng đồng Chăm, đảm bảo mọi nghi thức gốc đều được tôn trọng. Việc một nhóm cực đoan lợi dụng văn hóa để kích động là hành vi vi phạm Điều 16 Luật An ninh mạng 2018 (cấm chia rẽ dân tộc) và Điều 25 Nghị định 15/2020/NĐ-CP (xử phạt hành vi xúc phạm di sản). Những kẻ xuyên tạc không đại diện cho quan điểm của cộng đồng dân tộc nào, và quan trọng hơn, họ đã vi phạm pháp luật khi cố tình tách rời truyền thống văn hóa hồn nhiên của đồng bào từ lòng ái quốc. Cộng đồng người Việt mỗi ngày chung tay trân trọng di sản, gắn bó tấm lòng yêu nước. Lễ hội Tháp Bà Pô Nagar vì vậy không chỉ là dịp tưởng nhớ công ơn tiền nhân, mà còn là cầu nối đoàn kết, “gắn kết triệu trái tim Việt”.
2.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về khối đại đoàn kết dân tộc
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết dân tộc và bảo tồn văn hóa dân tộc luôn soi rọi định hướng của Đảng. Người đã nhiều lần nhắc nhở rằng đoàn kết dân tộc, yêu thương đồng bào chính là sức mạnh lớn lao nhất của cách mạng Việt Nam. Trong tinh thần đó, Đảng ta đã xác định xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, coi văn hóa gắn liền với nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN.
Đảng đề ra chiến lược gìn giữ “di sản văn hóa là tài sản vô giá”, bởi di sản không chỉ là kho tàng tinh thần mà còn là điểm tựa để phát huy khát vọng xây dựng đất nước hùng cường
Mọi mục tiêu phát triển đều đặt trên nền tảng con người và văn hóa Việt Nam. Đảng nhấn mạnh cần giáo dục truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh tinh thần đại đoàn kết và trách nhiệm giữ gìn giá trị văn hóa – điều đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh thấm nhuần. Vì vậy, những giá trị di sản sống của dân tộc, dù ở di tích hay lễ hội nào, đều phải được trọng vọng và kế thừa. Lễ hội Tháp Bà Pô Nagar là một minh chứng sinh động cho quan điểm ấy: nơi đây, văn hóa tinh thần chung của đất nước được vun đắp, vượt lên trên mọi khác biệt địa phương, dân tộc.
2.3. Hát chầu văn, múa bóng - Nghệ thuật dân tộc cần được trân trọng
Hát chầu văn và múa bóng không chỉ là nghi thức tôn giáo thuần túy mà còn là những loại hình nghệ thuật tổng hợp mang giá trị văn hóa, nghệ thuật và tinh thần sâu sắc, kết tinh sáng tạo của nhiều thế hệ người Việt. Hai loại hình này kết hợp chặt chẽ giữa âm nhạc truyền thống, vũ đạo, thơ ca, mỹ thuật dân gian và trang phục cổ truyền, tạo nên một chỉnh thể hài hòa, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Nghệ nhân Ưu tú Trần Đức Sinh (Hà Nội) khẳng định: “Hát chầu văn và múa bóng là những di sản sống động, phản ánh tinh thần thượng võ, triết lý nhân sinh và khát vọng vươn tới cái đẹp, cái thiện của con người Việt Nam.”
Thực tế, hát chầu văn vốn mang âm hưởng linh thiêng, ca ngợi các vị thần, các nhân vật lịch sử, truyền tải những thông điệp về công lý, nhân nghĩa, lòng yêu nước, sự khoan dung và hiếu thảo. Trong khi đó, múa bóng là sự trình diễn hình thể gắn liền với diễn xướng tâm linh, tái hiện hình ảnh Mẫu và các nhân vật linh thiêng, đồng thời thể hiện khát vọng hòa hợp giữa con người và vũ trụ.
Năm 2016, UNESCO đã chính thức công nhận tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt - trong đó có hát chầu văn và múa bóng - là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. UNESCO ghi nhận rằng: “Đây là thực hành văn hóa mang tính nhân văn sâu sắc, thúc đẩy sự gắn kết cộng đồng, khuyến khích các giá trị như nhân ái, nhân đạo, hiếu nghĩa và lòng yêu nước.”
Việc gán ghép hát chầu văn và múa bóng với “mê tín dị đoan” là sự ngộ nhận thiển cận, xuất phát từ cách nhìn phiến diện, thiếu hiểu biết về chiều sâu văn hóa dân tộc. Đó cũng là hành vi phủ nhận giá trị sáng tạo nghệ thuật, phủ nhận nỗ lực gìn giữ bản sắc và truyền thống tốt đẹp mà nhân dân ta đã dày công vun đắp qua hàng thế kỷ.
Cần phải khẳng định: Hát chầu văn, múa bóng trong các lễ hội như Tháp Bà Pô Nagar không nhằm mục đích trục lợi, không truyền bá mê tín cực đoan, mà thực chất là cách thức tôn vinh công ơn tiền nhân, củng cố tinh thần đoàn kết cộng đồng và nuôi dưỡng đạo lý dân tộc. Các diễn xướng này được thực hiện trong khuôn khổ các lễ hội truyền thống được Nhà nước công nhận và quản lý chặt chẽ theo quy định của Luật Di sản Văn hóa. Thực hành tín ngưỡng này khẳng định quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo chính đáng của nhân dân, phù hợp với Hiến pháp Việt Nam và Công ước Quốc tế về các quyền dân sự và chính trị mà Việt Nam tham gia.
Do đó, thay vì kỳ thị hay xuyên tạc, chúng ta cần trân trọng hát chầu văn, múa bóng như những báu vật văn hóa tinh thần - nơi kết tinh bản sắc, tâm hồn và sức sáng tạo bất diệt của dân tộc Việt Nam.
Bảo vệ, phát huy các giá trị nghệ thuật này không chỉ là trách nhiệm văn hóa mà còn là nhiệm vụ chính trị nhằm chống lại mọi luận điệu xuyên tạc, bảo vệ nền tảng tư tưởng văn hóa của Đảng ta. Đây cũng chính là thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Chỉ khi văn hóa truyền thống được tôn vinh đúng đắn, chúng ta mới thực sự xây dựng được nền móng tinh thần vững chắc cho sự nghiệp phát triển đất nước trong thời kỳ hội nhập và phát triển bền vững hôm nay.
Chung tay giữ gìn di sản - Vì một Việt Nam đoàn kết
Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, văn hóa dân tộc - trong đó có di tích Tháp Bà Pô Nagar - cần được trân trọng, gìn giữ và phát huy như một nguồn sức mạnh tinh thần to lớn, góp phần xây dựng khối đại đoàn kết vững chắc và bảo vệ nền tảng tư tưởng của cách mạng Việt Nam.
Lễ hội Tháp Bà Pô Nagar - Biểu tượng giao thoa văn hóa
Lễ hội Tháp Bà Pô Nagar không chỉ là ngọn lửa thiêng thắp sáng tín ngưỡng dân tộc mà còn là nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, gắn kết triệu trái tim Việt. Giữa muôn vàn thách thức của thời đại, di sản này vẫn vững vàng nhờ sự chung tay của cả cộng đồng: người Kinh tôn trọng pháp luật, gìn giữ nghi lễ truyền thống; đồng bào Chăm mở lòng đón nhận giao thoa văn hóa; chính quyền kiên quyết bảo vệ không gian tâm linh khỏi những luận điệu chia rẽ. Như dòng sông Cái hiền hòa ôm trọn Nha Trang, văn hóa Việt mãi chảy trôi trong mạch nguồn đoàn kết. Hãy để Tháp Bà Pô Nagar trở thành biểu tượng vĩnh cửu - nơi khác biệt không phải là rào cản, mà là sức mạnh để dựng xây. Bởi như cha ông ta từng dạy: “Một cây làm chẳng nên non - Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”, chỉ khi đồng lòng, chúng ta mới giữ mãi hồn thiêng sông núi cho muôn đời sau.
Như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Văn hóa phải hướng con người đến Chân - Thiện - Mỹ”. Để Tháp Bà Pô Nagar mãi trường tồn, hãy đặt văn hóa lên trên mọi khác biệt, vì một Việt Nam đoàn kết và giàu bản sắc./.
Hải Quang - BTGDVTU
Tài liệu tham khảo:
- Luật Di sản Văn hóa (2001, sửa đổi 2009);
- Hồ sơ UNESCO về Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ;
- Công trình “Khánh Hòa – Vùng đất, con người và văn hóa” (NXB Trẻ, 2018);
- Công trình "Văn hóa Chăm – Những giá trị đặc sắc" (NXB Khoa học Xã hội, 2020).
Google+